درباره معنا و محتوای ایجاز در ویکی‌پدیا آمده: ایجاز یعنی تلخیص و پیراستن شعر و نثر از حواشی و زوائد، به طوری که، بیشترین توان بیان، در عین داشتن کمترین تعداد کلمات، ابیات و جملات حاصل آید.
در حقیقت مختصر و مفید گفتن، به شکلی که نه تنها نقطه تاریکی در معنا باقی نماند، که ضایعات بیانی هم به حداقل برسد، در این حال سرعت که لازمه زندگی توسعه یافته است در گفتار رعایت شده و از اوقات خسته کننده پرهیز میگردد، و مفهوم مورد نظر به اندازه لازم هنرمندانه و با سیاست به مخاطب منتقل میگردد، سیاست گفتاری خاص.
اما نکته ظریف و مهم اینجاست که باید میان ایجاز و خلاصه نویسی صرف، تفاوت قایل شد. خلاصه نویسی این است که شما متنی را خلاصه می کنید، یعنی نگاه اصلی به کم شدن حجم مطلب است. در خلاصه نویسی معیار اصلی ما این است که مطلب با حفظ بیشترین مؤلفه های تشکیل دهندۀ متن اصلی، کوتاه شود. در ایجاز اما معیار ما حجم و تعداد کلمات نیست، معیار این است که با حفظ مؤلفه های زیبایی شناسانه و رسانایی شعر، هیچ شاخ و برگ اضافی در شعر نباشد.
یکی از رازهای ماندگاری سخن به کارگیری انواع ایجاز است. ایجاز زیر مجموعه ی علم معانی است وکسی که ازایجاز در سخنش استفاده می کند به خوبی علم معانی، بیان و فصاحت و بلاغت را می شناسد چون لازمه ی سخن موجز این است که انسان فصیح و بلیغ باشد و نیز عیوب فصاحت و بلاغت را بشناسد و از آن عیوب که شامل تنافر حروف، کراهت در سمع، مخالفت با قیاس، غرابت استعمال، ضعف تألیف، تعقید لفظی و تعقید معنوی است؛ پرهیز کند.
گوینده بلیغ چون بخواهد مطلبی را بیان کند حال مخاطب و مقتضیات زمان و مکان را در نظر میگیرد و بر این اساس گاهی مطلب را به تفصیل و گاه به اختصار بیان میکند و گاه بطور متوسط یعنی نه مختصر و نه مطول. اما در عصر حاضر، و با تعدد و تکثر مقاطع مختلف ارائه دهنده موضوعات، طبیعی است که افراد به دنبال بهره‌بری بیشتر با صرف هزینه کمتر در هر زمینه‌ای باشند، و این موضوع مهم به سادگی روشن میکند که صنعت ایجاز در واقع غالب بیانی مورد اعتنای حال حاضر جهان است.
آنقدر که حتی در ارتباط با شناسه و موضوع شناسه در صنایع مختلف، این امر توانسته جایگاهی ویژه را به خود اختصاص دهد، اختراع انواع طرق کدگذاری محصولات و تولیدات صنعتی و حتی هنری، از پلاک خودرو، تا انواع شماره سریال و شماره‌های فنی، بخشی از استیلای این صنعت ادبی بر عصر توسعه سرعت یافته بشری است، مکانی که بجای ارائه یک طرح نیمه دقیق از یک خودرو عبوری، با جزئیات مطول، به یک شماره کوتاه چند رقمی بسنده کرده، سرعت انتقال داده و سرعت جستجو را به حدی قابل ملاحظه بالا میبریم.
بی‌شک میتوان در لابلای گفته‌های سعدی، به شیرینی و شیوایی صنعت ایجاز پی برد.
سعدی نه تنها در نظم که در نثر هم بسیار از این تکنیک همواره پابرجا استفاده کرده، چه در جایی که بدون هیچ حذفی صرفا از بار وزین لغات بهره میبرد و مختصر گویی مفید دارد، مانند:
ده درویش در گلیمی بخسبند و دوپادشه در اقلیمی نگنجند.
و چه در نقطه‌ای که دست به حذف لغتی تکراری در متنی کوتاه میزند، بی آنکه مفهوم ناتمام ماند، مانند:
تو نیز اگر توانی سر خویش گیر و راه مجانبت پیش
واقعا موجز سخن گفتن از نقاط بارز زندگی مدرن و توسعه یافته است. موافقم و منتظر ادامه مطلب.